دو نوع درد قاعدگى وجود دارد که عبارتند از: قاعدگى دردناک اولیه و ثانویه.
تشخيص اين دو از هم اهميت دارد زيرا درمان آنها کاملاً متفاوت است.
قاعدگى دردناک اوليه شايع‌تر است و اکثر زنان گاهى به درجاتى از آن دچار مى‌شوند. اين نوع معمولاً ظرف ۳ سال اول شروع قاعدگى آغاز مى‌شود و هر ماه ۱ تا ۲ روز طول مى‌کشد. اين دردهاى انقباضى با افزايش سن و زايمان کاهش مى‌يابند، ولى مى‌توانند تا يائسگى ادامه يابند.
قاعدگى دردناک ثانويه دردى است که در اثر ساير بيمارى‌هاى لگن مثل عفونت‌هاى لگني، فيبروئيد رحم، يا آندومتريوز ايجاد مى‌شود. اين نوع معمولاً ديرتر ظاهر مى‌شود، با گذشت زمان شدت مى‌يابد، اغلب با آميزش جنسى دردناک همراه است و با بهبودى عارضهٔ لگنى درمان مى‌شود.
قاعدگى دردناک اوليه در اثر توليد طبيعى پروستاگلاندين‌ها (مواد شيميائى‌اى که توسط آندومتر، لايهٔ مخاطى پوشش‌دهندهٔ سطح داخلى رحم -م، توليد مى‌شوند و هنگام تخريب و ريزش آن انتهاى دورهٔ قاعدگى آزاد مى‌گردند) ايجاد مى‌شود. پروستاگلاندين‌ها باعث مى‌شوند که رحم شديدتر منقبض گردد. در برخى موارد اين انقباضات حتى مى‌تواند جريان خون رحم را قطع کند و به‌طور موقت عضلات رحم را از اکسيژن محروم سازد و به اين ترتيب باعث بروز درد شود.
اين درد معمولاً به شکل درد انقباضى قسمت تحتانى شکم و لگن احساس مى‌شود. گاهى اين درد ممکن است به‌صورت کمر درد مداوم و خفيف با يا بدون انتشار به پاها ظاهر شود. اين درد معمولاً هم‌زمان يا درست قبل از قاعدگى ايجاد مى‌شود، ظرف ۲۴ ساعت به اوج خود و ۱ تا ۳ روز طول مى‌کشد. سردرد، يبوست، تهوع، استفراغ، اسهال، و تکرر ادرار نيز ممکن است با اين دردهاى انقباضى همراه باشند.
درمان
درمانى که اکثر زنان آن را مؤثر يافته‌اند، داروئى است که از توليد پروستاگلاندين‌ها جلوگيرى مى‌کند، يعنى يکى از داروهاى ضدالتهاب غيراستروئيدى مثل ايبوپروفن (Nuprin ،Advil ،Mortin). ناپروکسن (Naprosyn)، و مفناميک اسيد (Ponstel)، داروهاى تجويزى‌اى هستند که مصرف آنها براى دردهاى انقباضى قاعدگى تائيد شده است. ميزان مصرف توصيه شدهٔ ايبوپروفن ۲۰۰ تا ۴۰۰ ميلى‌گرم هر ۴ تا ۶ ساعت است. شما بايد اين داروها را حدود يک روز قبل از زمان احتمالى بروز دردهاى انقباضى شروع کنيد تا به‌طور کلى از ايجاد درد پيشگيرى نمائيد.
آسپيرين (درمان رايج و قديمى دردهاى انقباضى که بدون نسخه در دسترس است) نيز پروستاگلاندين‌ها را مهار مى‌کند، ولى به‌نظر مى‌رسد که تأثير آن از ايبوپروفن کمتر است. داروهاى بدن نسخه ديگرى که در درمان دردهاى انقباضى به‌کار مى‌روند عبارتند از:
ميدول (MIdol)، و پامپرين (Pamprin) که هر دو حاوى مخلوطى از يک مسکن، يک داروى مُدر خفيف و يک آنتى‌هيستامين هستند. در صورتى‌که داروهاى ضد التهاب غيراستروئيدى مؤثر نبودند اين داروها ارزش امتحان کردن را دارند.
نشانگان قبل از قاعدگى
نشانگان قبل از قاعدگى بسيار شايع است. دانشکدهٔ بيمارى‌هاى زنان و زايمان آمريکا برآورد کرده است ۲۰ تا ۴۰ درصد کليهٔ زنان از برخى علائم نشانگان قبل از قاعدگى رنج مى‌برند. اين نشانگان به‌صورت �علائم دوره‌اى و راجعه که به‌قدرى شديد است که در روش زندگى و کار تأثير مى‌گذارد� تعريف مى‌شود. نشانگان قبل از قاعدگى عارضه‌اى مربوط به دورهٔ قاعدگى است که در ۷ تا ۱۰ روز آخر اين دوره (مرحله جسم زرد) بروز مى‌کند. تخمدان در طى اين مرحله جسم زرد را به‌وجود مى‌آورد.
شدت اين عارضه از علائم آزاردهنده تا علائم کاملاً ناتوان‌کننده متغير است و به‌نظر مى‌رسد که به نوسانات توليد استروژن و پروژسترون در دورهٔ قاعدگى بستگى دارد. اين علائم را مى‌توان به چهار دسته تقسيم کرد:
۱. دردناک بودن پستان، تورم، اضافه شدن وزن، و نفخ.
۲. تغييرات روحى مثل افسردگي، فراموشکاري، گريه کردن، بى‌خوابى و گيجى.
۳. سردرد، تمايل زياد به غذا (به‌ويژه شيريني)، افزايش اشتها، خستگي، سرگيجه.
۴. اضطراب، تنش‌هاى عصبي، تغييرات خُلقي، و تحريک‌پذيرى.
فهرست علائم ترس‌آور است و متأسفانه ممکن است با گذشت زمان تغيير کند و يا بدتر شود. ولى تقريباً هيچ خانمى دچار تمامى اين علائم نمى‌شود.
درمان
هيچ روش درمانى‌اى وجود ندارد که در همهٔ زنان مؤثر باشد و اغلب درمانى که زمانى به‌خوبى مؤثر بوده است در زمان ديگر مؤثر نيست. متداول‌ترين داروى تجويز شده يک داروى مُدِر (مثل هيدروکلروتيازيد، ۵۰ تا ۱۰۰ ميلى‌گرم در روز) است که براى جلوگيرى از احتباس آب در اثر استروژن‌هاى خودى مصرف مى‌شود. کاهش مصرف نمک و افزايش مصرف آب (زيرا آب خود يک مُدِر است) اقدامات ساده‌اى هستند که ممکن است مؤثر باشند.
تغييرات مفيد رژيم غذائى عبارتند از: افزايش مصرف پروتئين و کاهش مصرف قندها و کربوهيدرات‌ها. ويتامين B۶ به‌صورت مکمل ممکن است مفيد باشد. استراحت و ورزش مکفى به کاهش تنش‌هاى عصبى کمک مى‌کند. براى ثبت زمان شروع و طول مدت علائم خود و اقداماتى که تسکين‌دهنده به‌نظر مى‌رسند، دفتر يادداشتى تهيه کنيد. اين کار به پزشک کمک مى‌کند تا درمان ويژه‌اى را براساس نوع و شدت علائم شما، در نظر بگيرد.
اگر اقدامات محافظه کارانهٔ اضافى مؤثر نبود، تجويز هورمون‌ها ممکن است ضرورى باشد. اين درمان‌ها ممکن است شامل شياف‌هاى پروژسترون، پروژسترون تزريقي، يا قرص‌هاى پيشگيرى از حاملگي، باشد. بررسى‌هاى اخير نشان داده است که داروى نالوکسون ممکن است در اکثر موارد به‌طور مؤثرى علائم نشانگان قبل از قاعدگى را کاهش دهد. داروهاى ديگرى که ممکن است مؤثر باشند، عبارتند از: آلپرازولام (xanax)، و فلوئوکستين (Prozac)، در مورد امکان مفيد بودن اين داروها براى شما، از پزشک نظرخواهى کنيد.
داروهاى پيشگيرى از حاملگى خوراکى نيز در تسکين دردهاى انقباضى مقاوم به درمان‌هاى ديگر، مؤثر هستند. قرص‌هاى پيشگيرى از حاملگى تغييرات هورمونى دورهٔ قاعدگى را مختل مى‌کنند و باعث ايجاد آندومتر نازکتر و کاهش توليد پروستاگلاندين‌ها مى‌شوند. ورزش‌هاى پرتحرک نيز ممکن است فوايدى داشته باشند، زيرا ورزش باعث افزايش ميزان بتا اندورفين (ماده شيميائى‌اى در مغز که باعث تسکين درد مى‌شود) مى‌گردد.
